Πέθανε ο Αλέξης Πολίτης: Θλίψη για τον Μεγάλο Έλληνα Φιλόλογο και Λογοτέχνη

Ο Αλέξης Πολίτης, από τους σημαντικότερους νεοελληνιστές των τελευταίων δεκαετιών, απεβίωσε σε ηλικία 80 ετών, αφήνοντας πίσω του ένα πολυσχιδές και ουσιαστικό έργο που σημάδεψε τη μελέτη της νεοελληνικής λογοτεχνίας και λαϊκής παράδοσης.

Η επιστημονική διαδρομή του Αλέξη Πολίτη

Ο Αλέξης Πολίτης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1945 και σπούδασε νεοελληνική φιλολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και στο Université Paris IV (Sorbonne). Εστίασε το ενδιαφέρον του στην παραδοσιακή ελληνική ποίηση και ειδικότερα στο δημοτικό τραγούδι, που αποτέλεσε τον βασικό άξονα της διδακτορικής του διατριβής.

Εργάστηκε επί σειρά ετών στο Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (1976–1989) και στη συνέχεια δίδαξε ως καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης (1989–2012), διαμορφώνοντας γενιές φιλολόγων και ερευνητών.

Το εκτενές συγγραφικό του έργο

Το έργο του Πολίτη συνδυάζει φιλολογική ακρίβεια με βαθύτατη ιστορική τεκμηρίωση, καθιστώντας τον έναν από τους πιο έγκυρους μελετητές της ελληνικής λογοτεχνικής παράδοσης. Ενδεικτικά αναφέρονται τα ακόλουθα:

• Το δημοτικό τραγούδι. Κλέφτικα (1973) – μια πρωτοποριακή μελέτη για το ηρωικό τραγούδι της προεπαναστατικής περιόδου.
• Η ανακάλυψη των ελληνικών δημοτικών τραγουδιών (1984) – έργο-σταθμός στη μελέτη της πρόσληψης του ελληνικού λαϊκού πολιτισμού από τη Δύση.

• Ρομαντικά χρόνια: Ιδεολογίες και νοοτροπίες στην Ελλάδα του 1830–1880 (1993) – συμβολή στην κατανόηση της συγκρότησης της νεοελληνικής ταυτότητας.
• Μετάφραση και επιμέλεια του έργου του Claude Fauriel, Ελληνικά Δημοτικά Τραγούδια (Α’–Β’, 1999) – φιλολογικό επίτευγμα που άνοιξε νέες προοπτικές στην έρευνα.
• Το μυθολογικό κενό (2000) – μελέτη για τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώθηκε ο φαντασιακός ορίζοντας του Νέου Ελληνισμού.
• Εγχειρίδιο του Νεοελληνιστή (2002) – συλλογικό έργο, εξαιρετικό βοήθημα για τον ερευνητή, που περιλαμβάνει βιβλιογραφίες, λεξικά και εργαλεία μελέτης.

• Αποτυπώματα του χρόνου (2006) – στοχαστική καταγραφή για τη σχέση ιστορίας και λογοτεχνίας.
• Νέα έκδοση του έργου Το δημοτικό τραγούδι (2010) – εμπλουτισμένη και αναθεωρημένη.
• Επιμέλεια των Απομνημονευμάτων του Στρατηγού Μακρυγιάννη (2011) – σε τρεις τόμους, μαζί με τη Γεωργία Παπαγεωργίου, που θεωρείται υπόδειγμα φιλολογικής επιμέλειας.

Ο Αλέξης Πολίτης υπήρξε ένας επιστήμονας με συνέπεια, παιδεία και ευθύνη, ο οποίος μετέφερε στους αναγνώστες και τους φοιτητές του το πάθος για τη νεοελληνική γραμματεία και την κριτική σκέψη. Το έργο του αποτελεί πολύτιμο θεμέλιο για τις μελλοντικές γενιές ερευνητών και αναγνωστών.

Νίκος Γκάτσος: Ο ποιητής των αθάνατων ελληνικών τραγουδιών που πέταξαν τον πατέρα του στην θάλασσα

Ο Νίκος Γκάτσος γεννήθηκε στην Ασέα Αρκαδίας από τους αγρότες Γεώργιο Γκάτσο και Βασιλική Βασιλοπούλου.

Της: Έπη Τρίμη

Σε ηλικία πέντε ετών έμεινε ορφανός από πατέρα, ο οποίος, από τους πρώτους μετανάστες στην Αμερική, πέθανε στο πλοίο και τον πέταξαν στον Ατλαντικό.

Η Φιλοσοφική Σχολή και οι νεωτεριστικές τάσεις στην ποίηση της Ευρώπης

Τέλειωσε το Δημοτικό στην Ασέα και το Γυμνάσιο στην κοντινή Τρίπολη, όπου γνώρισε τα λογοτεχνικά βιβλία, τις μεθόδους αυτοδιδασκαλίας ξένων γλωσσών, το θέατρο και τον κινηματογράφο. Έτσι, όταν το 1930 μετέβη στην Αθήνα για να εγγραφεί στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών (διέκοψε μετά το δεύτερο έτος), ήξερε αρκετά καλά Αγγλικά και Γαλλικά, είχε μελετήσει τον Παλαμά, τον Σολωμό και το δημοτικό τραγούδι και παρακολουθούσε τις νεωτεριστικές τάσεις στην ποίηση της Ευρώπης.

Στην Αθήνα εγκαταστάθηκε με τη μητέρα του και την αδερφή του και άρχισε να έρχεται σε επαφή με τους λογοτεχνικούς κύκλους της εποχής. Πρωτοδημοσίευσε ποιήματά του, μικρά σε έκταση και με κλασικό ύφος, στα περιοδικά Νέα Εστία (1931-32) και Ρυθμός (1933). Την ίδια περίοδο δημοσίευσε κριτικά σημειώματα στα περιοδικά Μακεδονικές Ημέρες, Ρυθμός και Τα Νέα Γράμματα (για τον Κωστή Μπαστιά, την Μυρτιώτισσα και τον Θράσο Καστανάκη αντίστοιχα), ενώ αργότερα συνεργάστηκε με τα Καλλιτεχνικά Νέα και τα Φιλολογικά Χρονικά. Καθοριστική υπήρξε η γνωριμία του με τον Οδυσσέα Ελύτη το 1936. Συνδέθηκε με το ρεύμα του ελληνικού υπερρεαλισμού.

Η ποιητική σύνθεση “Αμοργός”

Το μοναδικό βιβλίο που εξέδωσε όσο ζούσε είναι η ποιητική σύνθεση Αμοργός (Αετός, 1943), η οποία θεωρείται κορυφαία δημιουργία του ελληνικού υπερρεαλισμού με επίδραση στους νεότερους ποιητές,[5] σημαδεύοντας την σύγχρονη ελληνική ποίηση. Έκτοτε δημοσίευσε τρία ακόμη ποιήματα: το Ελεγείο (1946, περ. Φιλολογικά Χρονικά) και το Ο ιππότης κι ο θάνατος (1947, περ. Μικρό Τετράδιο), που από το 1969 και μετά περιέχονται στο βιβλίο Αμοργός, και το Τραγούδι του παλιού καιρού (1963, περ. Ο Ταχυδρόμος), αφιερωμένο στον Γιώργο Σεφέρη.

Η μεταφραστική καριέρα και η ραδιοσκηνοθεσία

Ο Γκάτσος ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τη μετάφραση θεατρικών έργων, κυρίως για λογαριασμό του Εθνικού Θεάτρου, του Θεάτρου Τέχνης και του Λαϊκού Θεάτρου. Αφορμή υπήρξε το έργο Ματωμένος γάμος του Ισπανού ποιητή Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, που το μετέφρασε το 1943, εκδόθηκε από τον Ίκαρο το 1945 και ανέβηκε από τον Κάρολο Κουν στο Θέατρο Τέχνης το 1948. Μετέφρασε δύο ακόμη θεατρικά έργα του Λόρκα, Το σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα (1954) και Ο Περλιμπλίν και η Μπελίσα (1959), και όλα μαζί με τις μεταφράσεις των ποιημάτων Θρήνος για τον Ιγνάθιο Σάντσιεθ Μεχίας και Παραλογή του μισούπνου από το 1990 και μετά εκδίδονται συγκεντρωμένα στον τόμο: Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, Θέατρο και ποίηση, απόδοση Νίκου Γκάτσου. Μετέφρασε, επίσης, επτά μονόπρακτα του Τεννεσσή Ουίλλιαμς (1955-59), τη Φουέντε Οβεχούνα του Λόπε δε Βέγα (1959), τον Ιώβ του Άρτσιμπαλντ Μακ Λης (1959), τον Πατέρα του Αυγούστου Στρίντμπεργκ (1962), το Ταξίδι μιας μεγάλης μέρας μέσα στη νύχτα του Ευγένιου Ο΄Νηλ (1965) και άλλα που εκδίδονται σταδιακά από τις Εκδόσεις Πατάκη. Παράλληλα και για βιοποριστικούς λόγους συνεργάστηκε με την Αγγλοελληνική Επιθεώρηση ως μεταφραστής και με την Ελληνική Ραδιοφωνία ως μεταφραστής, διασκευαστής και ραδιοσκηνοθέτης.

Η συνεισφορά στο ελληνικό τραγούδι

Η μεγάλη συνεισφορά του Γκάτσου, ωστόσο, είναι στο τραγούδι ως στιχουργού. Έφερε την ποίηση στον στίχο και κατάφερε να δώσει, κυρίως μέσω της συνεργασίας του με τον Μάνο Χατζιδάκι, τον κανόνα του ποιητικού τραγουδιού. Συνεργάστηκε, επίσης, με το Μίκη Θεοδωράκη, το Σταύρο Ξαρχάκο, το Δήμο Μούτση, το Λουκιανό Κηλαηδόνη, τον Χριστόδουλο Χάλαρη, καθώς και με νεώτερους συνθέτες.

Γράφοντας συνήθως πάνω στη μελωδία, με πρώτο το Χάρτινο το φεγγαράκι, μίλησαν στις καρδιές του κόσμου πολλά μεμονωμένα τραγούδια του, καθώς κυκλοφορούσαν σε δισκάκια 45 στροφών, αλλά και ως αυτούσιοι κύκλοι όπως η Μυθολογία (1965), το Ένα μεσημέρι (1966), η Επιστροφή (1970), το Σπίτι μου σπιτάκι μου (1972), οι Δροσουλίτες 1975, η Αθανασία (1976), Τα παράλογα (1976), το Ρεμπέτικο (1983), ο Χειμωνιάτικος ήλιος, οι Μύθοι μιας γυναίκας, η Σκοτεινή μητέρα, η Ενδεκάτη εντολή (1985) ή οι Αντικατοπτρισμοί (1993). Το σύνολο του στιχουργικού του έργου βρίσκεται συγκεντρωμένο στον τόμο Όλα τα τραγούδια (εκδ. Πατάκη, 1999).

Ποιήματα και στίχοι του έχουν μεταφραστεί στα Αγγλικά, Γαλλικά, Δανέζικα, Ισπανικά, Ιταλικά, Καταλανικά, Κορεατικά, Σουηδικά, Τουρκικά, Φινλανδικά.

Οι τιμητικές διακρίσεις

Το 1987 τιμήθηκε με το Βραβείο του Δήμου Αθηναίων για το σύνολο του έργου του, ενώ το 1991 του απονεμήθηκε ο τίτλος του Αντεπιστέλλοντος Μέλους της Βασιλικής Ακαδημίας Καλών Γραμμάτων της Βαρκελώνης για τη συμβολή του στη διάδοση της ισπανικής λογοτεχνίας στην Ελλάδα.

Το τέλος

Ο Νίκος Γκάτσος πέθανε στις 12 Μαΐου του 1992.